En 1886 sortissiá en dos volums las òbras complètas de Victor Gelu amb un prefaci de Frederic Mistral. Aquí çai-jos lo tèxt en provençal modèrne.
Victor Gelu per Frederic Mistral
En l'an 1852, quauquei jovents faguèron crida, a totei lei trobaires dau parlar de Provença, que lo 29 d'avost, tendrián assemblada en vila d'Arle, per se veire e se coneisse, aquelei que gardavan encara dins lo còr l'amor de nòstra lenga e de sa poesia.
En Arle donc, ansin, per la promiera fes, aguèt luòc l'acampada dei trobaires provençaus sota la presidéncia dau venerabla doctor Louis d'Astros, de Tourves. Aviáu vint e dos ans.
A la dinnada, come es la mòda despuèi entre felibres, se diguèt fòrças vèrs e se cantèt pron cansonetas. Vaicí que tot d'un còp, d'un caire de la taula, s'auborèt davans nautres un òme – peraquí d'una cinquantena d'ans, espatlut, gailhars e brun. Ni quant vau ni quant còsta, quitèt son paletòt, desbotonèt son pitre, estropèt jusqu'au coide sei manchas de camisa, e levant sei bras nus, sei dos bras de luchaire, per faire lo silenci, comencèt de cantar.
Èra Victor Gelu, lo celèbre Gelu, que vesiáu e qu'ausiáu per la promièra fes.
Nos cantèt Feiniant e Gromand... mai amb quenta volha, mai amb quenta foga, mai amb quenta fúria, es pas possible de lo dire ! Amb sa voes bronzanta, esclatanta de fes come lo tròn de Dieu, amb sa cara fièra, amb son gèste rufe, amb son naturau escrèt d'òme dau pòple, fuguèt bèu, fugèt supèrbe, e piqueriam dei mans a nos enfauchar lei pongs.
Mai Gelu, qu'èra fin coma un Provençau pòu l'èstre, comprenent sus lo còp que la brutalitat de sa cançon de nèrvi auriá poscut donar, ai poètas que l'escotavan, una idèa grossièra de son gaubi, que faguèt ? Remeteguèt son vièstit, demandèt lo silenci per encara un moment, e tirant de sa pòchi un fulhet de papier, nos legiguèt un morsèu onte, esmogut, contava un sovenir de son paure paire, quant anava a l'escòla ençò dei bravei fraires que i aprenguèron a legir. E, parlant de son paire e dei mèstres de son paire, nos faguèt totei plorar.
N'ai vist Gelu qu'aquela fes. Dins plus ges de nòstrei fèstas ni de nòstrei reunions, tant frequentas pasmens despuèi la fondacion dau Felibrige, non avèm plus rescontrat lo terrible cansonièr. Come aquelei vièlhs leons que, quand se fan dins l'atge, van viure solitaris dins lo fons dau desèrt, ansin lo vièlh trobaire que, tot en gaubejant magistralament sa lenga, aviá desesperat de son reviscolament, en vesent aquelei joines que montavan après eu, ebris d'entosiasme e d'esperança provençala, eu faguèt banda solet e, despichós e mut, laissèt corre la farandola.
Mai aquela resèrva au regard dei felibres, consequenta dau rèsta ai prefacis que Gelu a messa dins son libre, nos engardarà pas de saludar dins eu un mascle de la raça, un poèta populari, veritablament populari, qu'a sachut rejonhe en cant, en vèrs acolorits, redonds e nerviós, l'antica renariá, lo brutalitge fèr, lei emportaments fòu, lei misèrias, lei crids, lei planhums, lei pegins, lei menaças ferojas, lei ruscles abrasamats, lei estrambòrds menèbres d'aqueu populàs ravòi, ardent, estralha-brasa, que trima ò landrineja, que ris ò que sacreja, que brama e que brasseja sus lei pòrts de Marselha.
Pòu, lo nivèu fatau de la civilizacion, pòu, lo pincèu banau de la centralizacion, desmasclar, descarar, desmascarar aqueu pòple ; pòdon, lei tira-l'aufas de la politica bèstia, lo redurre en tropèu, en groüm sensa nom, que renèga son Dieu, sa lenga e sa Provença : quand tot sarà parier, quand tot sarà passit, quand tot sarà marfi e uniformizat, es dins lo libre de Gelu que reviurà la vida de la paurilha marselhesa, que reviurà l'orguelh dei vièlhs fenats de Riba-Nòva.
E regardatz aiçò : quaranta ans avans totei, Gelu, amb son instinct de poèta d'engèni, aviá capitat just aqueu grand costat de l'art que uei a tant de vòga, l'observacion exacta dei mitants sociaus, la pintura nusa e crusa dei « documents umans » ; e tau naturalista que podriám nomar, coma Richepin per exemple, ennòva de cançons amb de poesia que passan per ardidas e extraordinàrias, e que son, aquò's vesible, de la mena e dau biais d'aquelei de Gelu.
Donc, una fes de mai, aquela lenga provençala, que tant de seis enfants afectan d'ignorar, que lo governament secuta deis escòlas come un enemic public, a dubèrt a l'art modèrne una dralha novèla vèrs lo trelutz de la veritat.
Es en se servent d'ela que Gelu a creat, e qu'a poscut crear òbra virila e poderosa... e, ieu m'alassarai jamai de lo redire, posquèsse-ti aquò èstre mai una leiçon per lei fiu de Provença que, barbelant de glòria, se desonglan a prene per instrument de poesia una parladura autra qu'aquela que s'es facha per nosautrei Provençaus !
Frederic Mistral
Malhana, 19 de febrier de 1886
Sorsa del tèxt : Òbras complètas de Victor Gelu, Charpentier, 1886, 2 volums.
