Prefaci de Frederic Mistral a La pauriho de Valèri Bernard. Lo tèxt es editat en provençal modèrne. Las cançons citadas e los noms de las òbras son dins la grafia originala.
Prefaci a La pauriho
Es egau : lo forestier, que jujariá nòstre Marselha per lei dos òbras encras, Bagatóuni e La Pauriho, onte as pintrat lo sotolum de la resplendenta Focèa, auriá – de la paurilha que i borjona dintre – una lainentosa idèa ! Que de misèria, que de pelhandra, que de brutice, que de vermina ! Ieu que siau pas de cent lègas e qu'ai pron barrulat dins leis andronas fèras dei quartiers popularis, ieu qu'en trevant lo vièlh Marselha, siau esmeravihat dau groüm que i viu, dau solèu, que i enebria lo populàs bramaire, de l'inchaiença orientala que i fai rire lei plus nus, au fla-fla dei tiragnas de totei lei colors onte se secan sei bugadas, en bòna fe me sembla qu'as un pau cargat la rega.
E pasmens, de segur, es ieu que deve m'embular, car tu, mon bòn Valèri, siás pintre de natura e as un uelh de pintre, implacable e cavaire. Ieu siau un tantalòri, me laissant enmascar per lo rai enganiu que fai, come se dis en Crau, dançar la Vièlha. Puèi, n'ai jamai ben vist que la paurilha dei vilatges, talament diferenta d'aquela dei vilassas qu'aicí, per exprimir la jòia dei galabontemps, se dis en vièlh provèrbi : « Rire come de paures ! »
Quand ère joine e que restave au mas onte siau nascut, aviam per vesin un brave òme que i disiam Monsur Novalha. Èra un proprietari qu'aviá de bèlas vinhas, e come d'aqueu temps, temps dau bòn Dieu per lei chuchamost, lo vin n'aviá ges de tirada, vaicí lo biais qu'aviá trovat per chabir, an per an, lo jus de sei vendémias. Aviá, còntra son mas, fach bastir un envan, un grand envan cubèrt de teules, onte teniá de palha blanca ; e tota la gusalha que batiá lo terraire, lei paures que demandan, leis estropiats, lei pesolins, lei gorrins, lei ribaudas que courrián la patantèina, lei pelerins verais o faus qu'avián de coquilhas au capèu, lei gavòts que vendián de graissa de marmòta o lei que fan dançar lei mariòtas amb lo pè, quand veniá la vesprada, s'acampavan aquí ; amb aquò Monsur Novalha, a cha bèu potarràs, i remetiá de vin ; e tot aquò beviá e risiá e cantava, e se viutavan sus la palha come de cadèus desmamats ; e se, dins la nuechada, escotaviatz còntra l'envan, entendias de contunh clantir lei cacalàs e lei clapadas, flòu ! sus lei gautas dau cuol... Risián e s'embrassavan, es ben lo mòt, come de paures !
Mai laissen estar aquelei, qu'es ço qu'apelan lei cocaro, e espinchen la vida dei paurei gents de champ, deis umblis travalhaires que vivon de la jornada. N'anan trovar una idèa dins La fiho de champ, una simpla canson de Miquèu de Truchet, gent trobaire arlatenc que cantava lo pòple dau temps de Charle Dès :
Siéu fiho de païsan,
Vole ana toujour au champ
Noste terraire qu'es grand
Pourra m'óucupa tout l'an.
Lou travai
Que se fai
Es toujour facile e gai :
Siauclarai,
Ligarai,
Quàuqui fes rastelarai.
De cardoun tóuti nouvèu,
N'adurrai de canestèu,
Vo ligarai de gavèu
Que farai bèn gros, bèn bèu.
Venemia,
Ouliva,
Tout acò fai varaia ;
Rapuga,
Buscaia,
N'i'a pèr quau vòu travaia.
Se m'apellon pèd-terrous,
Trobe pas que fugue ountous ;
Moun travai qu'es voulountous
Me proucuro un sort urous.
Mai tambèn
De moun tèms
Siéu libre coume lou vènt ;
Bravamen,
Libramen
Change coume acò me pren.
S'anan liuen, vau couire au four,
Parte pèr mai que d'un jour,
Mescle lou reprim, la fluor,
Moun pan a bono coulour.
Au saquet
Ai d'aiet,
Un rèst de cebo grousset,
Un paquet
D’agibet,
D'anchoio un coucourelet.
Lou dimenche est tout à iéu,
Fugue l’ivèr o l'estiéu ;
D'un mèstre qu'es amounèu
Entènde pas lou rampèu.
Sènso eicès,
Sènso aprèst,
Frete moun pan sus un rèst ;
L'ame miés
Milo fes
Que d'alesti rèn pèr res.
Vaquí ço que fasián, ço que disián, ço que pensavan lei paurei gents de la tèrra, i a una cinquantena d'ans ; e dins lo pòple èra pertot come çò qu'as retrach, poèta, dins aqueu gai tablèu entitulat Joueina Famiho :
Dins la miechoumbro douço e palo
Dóu jour fali, veici papa
Qu'arribo lei bras estroupa
Emé sa vèsto sus l'espalo.
Mai de paurilha uei – entende la paurilha que n'a que sei vint onglas –, n’i a quasiment plus ges au champ. I an tant dich que la tèrra èra lo darrier dei mestiers, i an tant dich qu'a Marselha i aviá d'òbra per totei e de jornadas ben pagadas, amb de grands cafès lusents, amb de Palais de Cristau e de turnas e de bars un ostau l'autre non, e qu'amb de diplòmas e de certificats d'estudi podián aver de bònei plaças, quand sariá que dins la polícia, i an tant dich que l’obrier èra en drudessa, en joïssura, come en intelligéncia, superior au pè-terrós, que lei patarris de la tèrra, come lei nommes quauqua part, son quasi totei descenduts dins la vilassa de la mar ; e rèsta plus dins lo campèstre que lei particuliers que vivon sus lo sieu. Dison meme qu'ailamondaut i a d'endrechs, dins la Gavotina, que non i es plus restat degun : totei lei gents an davalat per se marfir dins lei fabricas ò vujar lei jarrons dei gavach e dei panturlas. Mai la natura a l'oror dau vuege, e amb aquò qu'es arribat ? Dins lei vilatges de l'autura abandonats per lei Gavòts, au bot de quauqueis an es arribat de Piemontés, una raça de rapina, que, trovant leis ostaus desèrts e lei terradas acampassidas, se i son bravament nisats e, au bèl èr de la montanha, an pres la plaça dei dorgàs que uei gropisson a Marselha aquí onte nos lei fas vèire !
Fasián, leis Esparciatas, empegar leis Ilòtas, per faire vèire a seis enfants lo cativier deis ibronhassas. Aquelei que legiràn tei poesias aspras, es ansin, o Valèri, que veiràn, a bèus uelh vesent ço que deven lo paure mond dins lei ciutats descrestianadas e esclairadas uei per l'electricitat au luòc de la lumièra evangelica de Provença. Mai de qué sièr ? D'abòrd, colèga, que cent franc de malanconiá non pagan pas un liard de dèute, tant vau que finiguem per una galejada d'un nommat Joan de Chazella que, i a un parèu de cents an, vaicí de quinte biais eu assolava la paurilha :
Troupo de quinolas, ourgulhouso paurilho,
Que tant fouert d'aquéu mau moustras de vous picar ?
Pauretat es un mau que noun se pòu licar,
Mai noun óufènso pas l'ounour d'uno familho.
Au countràri, leis dènts que mouestro la roupilho
D'un paure que pertout se laisso publicar,
Soun d'armos que lou fan talamen respectar
Qu'es un grand cop d'asard si quaucun lou goupilho.
Éu pòu sènso regrèt roudar tout l'Univers
E leissar soun oustau e seis cofres duberts,
Fau bèn pèr lou voular qu'un larroun siege abile.
Tambèn pèr cadenau n'a besoun que d'un fléu,
Pueisque lou sèu dóu rèi serié meme inutile
Ounte la pauretat a deja mes lou siéu.
Excusa-me, mon bèu, d'aver getat come aquò aquel esposc de gaietat sus lei garamaudas de teis aiga-fòrt. Non es-ti pas lei paures qu'an fach aquesta canson ?
Se sian gus, sian countènt :
N'es pas l'argènt que nous embarrasso.
Se sian gus, sian countènt :
N'es pas l'argènt
Que rènd countènt.
Frederic Mistral - 1899
