Un tèxt de Joan Larzac dins : Revue d'histoire de l'Église de France (Tòme 71, numèro 186, 1985, pagina 115-118).
Testimoniatge d'un prèire engajat
dins lo movement occitan
I a de curats apicultors, d'autres que colleccionan las pèiras ; d'autres menavan una corala, ara menam los vièlhs en viatges del tresen atge. Cal ben faire quicòm. N'i a que fan d'istòria locala.
Son estats professors al pichon semenari, o secretaris de comuna, o capelans d'una glèisa romanica. A fauta d'aver d'enfants fan d'aubres genealogics.
L'Istòria los espèra al recanton de sos passa-temps. Los ven sonar al salon ont baton las cartas amb lo regent, lo mètge e lo notari, quand son pas anticlericals. Aqueste farà un roman de çò que tu lo confessional t'empacharà totjorn d'escriure. L'autre, çò qu'aprenguèt dels òmes serà pas perdut quand se vai lançar dins la politica. Tot còp ça que la i a ben quauque curat romancièr o deputat. Plan maites s'acontentaràn de saborar dins sos poèmas tot lo chuc d'una connivéncia amb son pichòt monde.
E puèi i a los apassionats d'istòria.
Cal dire que cosinejam dempuèi totjorn amb la recèrca istorica. A dicha de meditacion quotidiana o de prònes dominicals es totjorn un personatge del passat qu'ensajam de far viure, mai encara qu'al uòlhs de nòstres parroquians, dins sa vida dels cada jorns. Siam totjorn a somiar de tempses mai crestians, a tornar bastir de crestiantats o a enginar missions e crosadas a la salça novèla. E contra tantes de deganauds o d'impias nos siam faches a furgar ont an anisat sas messorgas.
A l'auçada de nòstres cloquièrs saique siam pas nautres que fasèm los salmes. Mas siam estats dels primièrs per brancar lo telefòn, per portar los benfaches del cinèma dins de viradas a bicicleta, o per atropelar nòstra clocada a l'entorn de las primièras televisions qu'an nasejat dins lo vilatge.
Relais d'una pensada que se fa pus naut, pus luònh, als endreches ont los estampaires s'ocupan de quicòm mai que de cartas de visita o d'imatges de comunion, l'istòria que fasèm es totjorn d'istòria-rebat. E siam pas contents tant qu'avèm pas trobat o inventat per far polit nòstre curat refractari amagat dins los palhièrs o pus modernament l'estatistica de las ostias o de las candèlas crompadas en cò d'Art e Liturgie.
Bavards amb aquò quand se dobrís la pòrta de quauqua Acadèmia e que de pescaires de gròs grut venon pescolhar dins nòstras aigas per i posar las trochas que li avèm abaridas.
N'es de l'istòria dels curats coma del Musèu Vailet a Espalion. Un forra-borra ont a costat de la camisa noviala amb son trauc per far l'amor (un faus deliberat, mas qu'es la pèça mèstra de l'exposicion), trapatz l'ensemble lo mai espectaclós de crotzes-benitièrs en faiença - un « corpus » a te far bavar los espepissaires amorosits de longas tièras.
Nòstre ròtle de rastelaires menimoses es a l'istorian çò qu'es a l'arqueològ de Qomran lo bedoïn recrutat sus plaça que servís de gafet. E saique es justícia qu'un Congrès de temps en autre cante nòstra lausenja de fosilhaires anonims qu'an la melhora conoissença del tarrenc.
Disi nautres, e ça que la, amb tota la tendresa qu'ai per aqueles confraires que veni de parlar, me sentissi pas de sa confrariá.
Gerard Cholvy diguèt tot lo mal qu'a poscut dels poètas que se mèsclan d'istòria. A tòrt. Los poètas s'ocupan pas que de la vida. Es per aquò que quand nos mainam d'istòria i arribam d'un autre orizont e pausam las questions que cal pas. Aital siam nautres e degun mai que pausèrem la question d'Occitània.
Digam qu'a fauta de finassariás d'escòla, menàvem, benlèu dins lo lengatge d'una problematica despassada - l'abans-darrièra mòda oficialisada e vulgarisada - una ermeneutica nòstra. Es plan aquela ermeneutica que se refudava, darrièr l'acusacion d'incompeténcia. Basta. Me sentissi mai de la raça dels abats poètas que dels abats erudits.
Sabi que l'abat Fabre, l'abat Peiròt, l'abat Bessou, l'abat Cubainas, l'abat Calhabèras foguèron pas que poètas, mas son experiéncia poetica es fondamentalament conoissença d'un pòble e d'un país, de sas rasics, de sos blocatges istorics, de son èime, de sa civilisacion. Coneissença de simpatia e de connatiralitat qu'escaparà totjorn als Le Roy Ladurie en vacanças estudiosas en çò nòstre. Fan pas en pena per conèisser lo pòble : ne son. Saique son passats per l'escòla borgesa, e son de desclassats a la revèrs. Prenètz l'abat Fabre per exemple, o ieu : siam saique la segonda generacion dempuèi Adam e Eva, dins nòstra familha, a saber legir e escriure. Las destautiás de Joan l'An Prés, lo pichon Joan-Baptista Fabre sabiá de que ne virava. E ieu çò meteis, sabi ben que l'escòla me destetèt de ma sola cultura que ne valga la pena, la que los etnològs assecotisson dusca dins las selvas prigondas d'Amasonia. Urosament la cultura apresa, empaquetada jol papièr sulfurisat dels Classiques Hachette, èra encara pro grecòromana per que lo dimenge a vèspras siaguèssi encara entre los anhelets que cabridejan « sicut agni ovium ». Sabi pas se la mameta de Fabre li contava lo Filhòl de la mort, mas si ben la mieuna la Vièlha Beneseta.
Alara quand tòrnas curat au Crés o a Castelnau, o coma ieu a Ardoana, es tornar ton enfança que retrobas, emai se t'an après a te téner plan a la taula de Monsur lo Marqués D'Aubais o a espelucar la pensada universala revirada, se non estipulada, dins l'emmòtle franchimand. E fas servir çò que t'an après a dire ton monde de tu. Quitas d'èstre un relais de la cultura dominanta per ne desvirar las esplechas al servici de la cultura raubada e que lo pompatge coninuós de sos enfants fòra d'ela acaba d'assassinar.
Sus aquò, que regarda pas que las tripas, nòstres abats poètas se son poscut montar dins sa clòsca lo cinèma que l'estat de consciéncia occitana li fasiá possible de son temps. Amusaires de la nauta afranchimandida coma eles, o redimèires d'una lenga. Fabre escriviá sas òbras seriosas en francés, l'abat Ros prestiguèt en òc sa Chançon lemosina. Ieu las annadas passadas a París e los « chantez-nous un cantique de Sion avec l'accent du pays » me sauvèron de tota compromission exotica. Mas me sentissi fraire de tant de curats que lo zèl pastoral butèt a presicar dins la lenga de son pòble. Pensi a Monsenhor de Solimnhiac que coma pus tard Monsenhor de Mazenòd - los sants - butavan sos prèires de còps que i a a contra-corrent del carrierisme eclesiastic forçamadent afranchimandit, a far prònes e catequismes dins la lenga del país.
Es aquí que se trapan las rasics teologicas de mon occitanisme. Emai s'arribi tardièr, emai se regrèti que Vatican II siague arribat tròp tard per sauvar la lenga d'òc gràcias a l'usatge liturgic - nòble, donc, e digne, dels parlars popularis. Lo pastor pren lo partit de la feda garrèla, pas dels lops. Aquí una causida evangelica pròpria a nos netejar las cervèlas de las ideologias veiculadas per la cultura de la classa o de la nacion dominanta, quand pòt anar a cima de son quite viscut.
Aquela auto-compreneson, ven un jorn que se revira contra l'institucion qu'en te volent assimilar te donèt las armas per la criticar ela. La França es mòrta per ieu dempuèi mas primièras lecturas de Dòm Vaisseta. E la Glèisa tanben, vòli parlar de la Glèisa dels sants Loís e de l'abat del Chailar e de l'escòla liura que val pas mai que la laïca. Inocent III, l'Abat Gregòri, Jules Grevy mème combat ! Visca lo Paire Ricci e Bernat Deliciós ! Ven un moment que cal causir. Totes empetegats dins sas contradiccions institucionalas, ni l'abat Salvat petinista ni Mnhr Griffe o Delaruelle respectuoses de canonisacions a la m'as colhonat podián pas anar a cima ni de sa sciéncia ni de son occitanitat.
Los prèires erudits locals e regionalistas per plaser de s'enrasigar o per conviccion pastorala espiavan encara son pòble dins de l'autre costat de la barrièra que los ne separava. Se devián a la Sciéncia, a l'Evangelisacion, te sabi ieu... mas pas al pòble. Interrogavan lo passat del pòble sieune amb de questions vengudas d'endacòm mai, del quite agach que l'aviá alienat e mantengut al nivèl inferior de las cronicas localas. Un prèire passat a l'occitanisme pòt pas qu'interrogar l'Istòria granda, la de deman, del dintre de son pòble, dins del pus bas ont amb la racalha son Mèstre espertesís sus una crotz.
Mas sa fe pòrta a l'occitanisme un vam que li fa espiar en fàcia e sens paur la mort de son país, de sa cultura e de sa lenga, sens jamai tombar los braces de lassièra o de desespèr. E aital serà de las darrièras batèstas, las que - qual sap ? - pòdon far caplevar los possibles. Sap qu'emai vincuts, los òmes e las valors umanas espotidas e prautidas pels pus forts jutjaràn un jorn tota l'Istòria umana.
E coma ai pas vergonha de mon ermeneutica poetica, pòdi ben acabar sus un Nadal que compausèri per un vilatge mort : « Per los paures mòrts, cal pas tròp se'n faire, car parlan patés dins lo Paradís ».
Aviài detz e uòch ans. Èri al Grand Semenari, quand decidiguèri de pregar desenant en occitan. Serai lo darrièr a abandonar ma lenga, car sabi que ressuscitarà de tot biais amb ieu, amb mon pòble ofèrt a la comunion universala.
Joan Larzac - Montpelhièr
Sorsa del document : [aquí]
