La revista Lenga e País d'Òc dins son numèro 46 de 2007 presentava un article sus la vinha e lo vin dins l'òbra d'Emili Barthe. Aquela presentacion es eissida del trabalh de Claire Torreilles, Le monde viticole dans l'oeuvre d'Emile Barthe, colloque de la Société d'Histoire du Languedoc, Montpellier, 1984. Tornam publicar çai jos son introducion ont presenta Emili Barthe.
La vinha e lo vin dins l'òbra d'Emili Barthe
Emili Barthe es de Nissa, pròche Besièrs (Nissan-lez-Ensérune en francés). Comença per i far lo borralièr, puèi fa lo representant de comerci, e aprèp la guèrra es cafetièr, a Sanch Inhan e a Besièrs ont ten lo Café des Félibres. Es lo discípol de Jean Laurès, lo Felibre de Vilanòva, autor de La malautié de la Bigno1, 1857.
Sa produccion teatrala es ligada a la vida del teatre populari entre las doas guèrras en Lengadòc (vida que se manifèsta d'alhors dins Occitània tota, de Gasconha a Niça). La tropa d'Emili Barthe es lo Brès besieirenc, de Nissa. Cada vilatge – e mai las vilas ! – de Lengadòc-Bas a sa tropa dins las annadas 1900-1930. E. Vieu e J.-M. Petit an evaluat a l'entorn de 2000 lo nombre de pèças representadas entre las doas guèrras, dins los vilatges de Lengadòc. Citam Lou poulin de Montblanc de J. Layris, La Tourre de Sauvian d' H. Cabanel, e mai que mai Lous cigalous narbouneses d'Ernest Vieu. Senhalam enfin que Marcellin Albert aviá una tropa sieuna a Argelièrs.
Escriu d'en primièr de nombrosas "carnavaladas", jutjaments de Carnaval per Nissa, per Casols, per Colombièrs... pèças jogadas per las tropas localas, imprimidas sus de fuèlhs volants, abans d'èsser recampadas e publicadas : Lou proucès de Maissodoulo, 1901 ; Lous abinatach, 1902 ; Lous celibataris, La cougo de l'ase, 1903 ; Pagèl e Pagèlo, 1904 ; Bistroutié, 1906 ; Carèmo e Carnaval, 1908 ; Pincardeto e Cantoclar, 1910... etc. A aquel genre s'apond sa pèça mai famosa : Lous proufitaires, 1922, contra los profitors de guèrra (jogada pertot en Lengadòc, amb mai de 300 representacions).
Escriu puèi de pèças en un acte, que recampa jos lo títol : Teatre poupulari, en dos tòms. Citam : La coucho bestido, 1924 ; Lou courdounié amourous, 1925 ; Lous dous gabaches, 1934 ; La soupo de mourres, 1938.
E tanben de pèças mai ambiciosas, en tres actes : Lous bielhs, 1923 ; Lou perdou de la Tèrro, 1925 ; Rasims de Luno, 1927 ; La filho de la Mar, 1928 ; La gitano, 1931 ; Nino, 1934 (d'aprèp lo roman de Vigné d'Octon).
Escriu a la fin de sa vida un roman, en 1938, La Nissanenco. Laissa inacabada una pèça en tres actes, qu'Ernest Vieu ne parla dins un article d'Occitania, en 1937, en disent : « una pèça pas encara acabada, fresca en tres actes d'una epòca troblada per lo nòstre país, e dont lo títol 1907 es per nosaus Occitans de la vinha d'un tant dolent remembre. »
Emili Barthe es un radical en politica e un membre actiu del Felibritge. En 1924, quand demanda per èsser majoral, dona la tièra de sas pèças : mai de quaranta títols, jogadas per de tropas d'amators dins 13 vilas, 28 vilages dins Eraut, 6 dins Aude. Participa, a la fin del sègle XIX, a L'escolo del Titan de René Fournier que s'acaba en 1906. Es fondator de la Cigalo Lengadociano (1906-1933), puèi, en 1936 de L'Escolo Trencavel, amb Léon Cordes e Ernest Vieu.
Barthe es un autor aürós, escriu per un public precís, d'un luòc e d'un moment. Es plan representatiu d'aquel teatre de vilatge qu'es a l'encòp teatre al vilatge e del vilatge, coma ne fan Laurès (Lous secrech de la bendémio2), Albarel (Vivo lou vi !) Dezeuze, Jeanne Barthés, dicha Clardeluno, Vinas3. Per los tèmas que tracha, Claude Alranq lo compara al teatre roergàs (E. Mouly) o carcinòl (Cayrou) de la pontannada : un teatre terradorenc, mas adaptat a las realitats sociologicas del Lengadòc viticòla.
Léon Cordes, qu'es fòrça critic per los estereotips qu'un tal teatre pòt enrebalar, es tanben conscient de la riquesa de lenga que ne fa la capitada vertadièra : « Il a le génie du mot qui porte, il est peuple et parle comme le peuple ».
Claire Torreilles
Nòtas :
1 Prenèm lo partit de donar dins lor grafia originala (mistralenca) los títols de las òbras, mas de transpausar en grafia normalizada los tèxtes citats, per facilitar l'utilizacion pedagogica que de professors ne podràn far, per exemple dins l'encastre del projècte academic occitan de 2006-2007 dins l'acadèmia de Montpelhièr : Cultura d'òc e viticultura, 1907-2007.
2 Editat per Cristian Laus, Los secrets de la vendémia, IEO, 1988.
3 Consultar, per aver idèa de l'abondància de la produccion teatrala, los recensaments faches per Claude Alranq dins sa tèsi, publicats dins Théâtre d'oc contemporain, Les arts de jouer du Midi de la France, Domens, Pezenas, 1995 e Répertoire du théâtre d'oc contemporain, Domens, Pezenas, 1997.
