Detalh de la cobèrta del libre editat per IEO Edicions en 2020
Al cors de l'estiu de 2020, IEO Edicions publiquèt dins la colleccion Flor envèrsa en version numerica Sant Manuel lo Bon, martir de Miguel de Unamuno. Aquí çai-jos la critica de Sèrgi Viaule.
Sant Manuel lo bon, martir, un conte filosofic entre doas aigas
De la biografia de Miguel de Unamuno, reteni ieu que nasquèt basc e bascofòn. Una notícia nos informa qu’a l’edat de vint-e-quatre ans postulèt per un pòste de professor de lenga basca a Bilbao, sa vila de naissença. Causa estranha, foguèt en concuréncia amb Resureccion-Maria Azkue que pus tard vendrà presidenta de l’Acadèmia basca e tanben amb Sabino Arana, que, coma cadun sap, serà lo fondator del Partit Nacionalista Basc. D’aver pas obtengut lo pòste, Miguel de Unamuno anguèt far professor de grèc a Salamanca ont semblariá que passèt tota sa vida. Damatge per la cultura basca qu’aja pas causit la lenga de son país per escriure son òbra.
En dobertura de Sant Manuel lo bon, martir, nòstre traductor Joaquim Blasco nos gratifica d’una excellenta introduccion dins l’òbra. Atal nos permet de n’aprene mai sus un escrivan gaire conegut del public non ispanofil e non ispanofòn. Al rebat de las introduccions de sas autras traduccions, aquesta es la sintèsi condensada de çò que cal saber abans d’entemenar la lectura de l’obratge. En una pagina o gaire mai, Joaquim Blasco nos fa dintrar dins l’imaginari e los questionaments contradictòris de Miguel de Unamuno. O fa amb la concision que conven al genre, mas subretot amb l’erudicion que li coneissem. Lo traductor, al qual res escapa pas, nos informa per clavar son prefaci qu’un dels primièrs traductors de Miguel de Unamuno en francés foguèt Jean Cassou, lo primièr president de l’institut nòstre. La causa val d’èsser sabuda.
Per aquela ficcion, l’autor planteja l’accion dins la quietud d’un vilatge amb per personatge central un rector qu’es tanben lo benfachor de l’endrech. Lo decòr es idilic (paradisiac ?) entre lac e montanha. « Ai set de las aigas dels lacs e talent de veire los rocasses de la montanha », coma o escriu Miguel de Unamuno dins l’obratge. L’ambient pasible i es talament plan depintat que, de gaire, bastariá pas que de clucar los uèlhs per ne véser lo solelh s’anar colcar darrèr los somalhs. Lo rector ensaja de far de sa borgada un escrinh de serenitat e de satisfaccion sus tèrra. Mas a quin prètz ? E per quines subterfugis ? Pel mejan de quinas enganas a l’encontre de se e dels autres ? Ont comença la generositat, l’altruïsme, e ont s’amaga la santa ipocrisia ? Nimai per èsser santa la messorga n’es pas mens una trompariá de se e de sos semblables. Tròp de socialitat amaga sovent un treble personal, sembla voler dire Miguel de Unamuno dins aquel roman.
Un roman que se presenta coma una faula poetica e filosofica tocant las relacions umanas, mas tanben las relacions de cadun amb sa plaça dins la comunitat e dins lo còsmos. Atal, amb l’autor fasèm lo ioiet entre cèl e tèrra, entre terrenal e esperitual. Lo tot sostengut per una narracion sopesada e pausada que guida lo legeire suls camins pauc o pro planièrs de la reflexion metafisica. Pausa gaujosament lo dilemme entre l’actual e l’eventual.
Per Miguel de Unamuno, quand se prega, se compta pas per qual nimai per qué : « Me caldrà tanben pragar pel lac e per la montanha ». L’esperitualitat ven, torna e demòra al chamanisme. Dins lo personatge de Don Miguel i a quicòm que sembla a sant Francés d’Asissi. Avèm aquí un conte filosofic suls besonhs per l’umanitat de creire. De creire, valent a dire d’esperar. Coma las esperanças de cadun son diversas, forçadament las cresenças o son aitant. E anèm pas creire que los que creson mai son los que pareisson mai cresents. Es almens çò que nos daissa entreveire Miguel de Unamuno dins aquel romanòt que se legís tot d’una. Lo rapòrt a Dieu e a un en-delà potencialament paradisiac es, per d’unes soscaires, complicat : « Moriguèron en cresent creire pas a çò que mai los interèssa, mas sens creire qu’i cresián, tot en cresent dins una desolacion activa e resignada ».
Al vilatge de Valverde de Lucerna, lo lac e la montanha an una anma mentre que certans umans n’an pas e sabon n’aver pas. Demest aquestes lo primièr que ne deuriá aver una. Fa coma se... Fa coma se, per destorbar pas lo plaser e la gaug de viure d’una comunitat educada dins la supersticion e qu’a pas ges enveja de cambiar de modèl. Un biais d’èsser al mond d’aicí en esperant lo mond d’ailà.
Aqueste « memòri » de Miguel de Unamuno es un vertadièr joièl de variacions sus l’anar de las gents, de la vida e del mond tal coma vira. Supausi que l’autor deguèt prene un plaser incommensurable a l’escriure, coma ne prenguèrem un a lo legir. Aquela reflexion sus l’esperitualitat dins sas multiplas facietas sembla èsser, se que non un requisitòri contra la pigresa a rasonar, almens un bilanç totjorn dobèrt que jamai se tamparà pas.
Pauc a cha pauc començam per amolonar una part del patrimòni literari ispanic en lenga nòstra. Qual se’n planheriá ? De cap de biais, pas los que presan de viatjar en occitan dins la literatura mondiala. Botinhem pas nòstre plaser quand Joaquim Blasco e l’Institut d’Estudis Occitans no’n ofrisson l’escasença.
Sèrgi Viaule
